Mniej błędów, więcej głosów #35
Większość z nas słyszała o plebiscycie Młodzieżowe Słowo Roku. Jest on organizowany każdego roku przez Wydawnictwo Naukowe PWN we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim. Wyniki bywają czasem kontrowersyjne (śpiulkolot), ale częściej rzeczywiście odpowiadają językowym modom, trendom, wiralom (sztos, dzban, normik, odklejka). W plebiscycie nie pojawił się jednak pewien spójnik, który od dobrych kilku lat robi zawrotną karierę. Dlaczego? Być może dlatego, że jest on używany we wszystkich grupach wiekowych. A może dlatego, że spójnik ten jest prawdopodobnie wypowiadany zupełnie bezrefleksyjnie i często bez świadomości tego, że słowo o XVI-wiecznym rodowodzie w codziennej komunikacji zgrzyta jak łamany styropian.
35. Zawrotna kariera "aczkolwiek"
Spójnik aczkolwiek w słownikach języka polskiego opatrzony jest kwalifikatorem książkowy. Tego spójnika używano w XVI wieku, kiedy to był rzadziej stosowaną formą acz. Po latach acz jest archaizmem, a aczkolwiek przeżywa trzecią młodość. Pośrednikami, dzięki którym aczkolwiek dotrwało do dziś, byli wybitni pisarze - Prus, Żeromski, Dąbrowska. W sążnistych powieściach charakteryzujących się misternie zbudowanym językiem poszczególnych postaci i unikalnym dla każdego z wymienionych autorów stylem opisów świata spójnik ten pozwalał uniknąć powtórzeń, był adekwatny do treści.
W Etymologicznym słowniku języka polskiego Andrzej Bańkowski pisze: Dziś szerzy się manierycznie, także w mowie potocznej (znamionując styl lichy a pretensjonalny).
Profesor Marek Ruszkowski przeprowadził analizę wypowiedzi z użyciem spójnika aczkolwiek i doszedł do interesujących wniosków. Zauważył, że książkowe aczkolwiek często używane jest w wypowiedziach nieuporządkowanych, ze zbędnymi powtórzeniami, bardzo potocznych, urwanych lub w pauzach wypełnionych leksykalnie. Aczkolwiek występuje również w anakolutach czyli błędach składniowych budowy zdania z zanikiem związku logicznego między jego członami. Językoznawca sformułował trzy hipotezy dotyczące tego spójnika.
(...) po pierwsze, mówiący nie mają stylistycznej świadomości nacechowania oficjalnością spójnika aczkolwiek, toteż używają go w spontanicznych wypowiedziach mówionych; po drugie, użytkownicy języka mają, przynajmniej częściowo, tę świadomość, ale posługują się tym wskaźnikiem zespolenia, by dowartościować stylistycznie swoją wypowiedź poprzez użycie elementu z wyższego rejestru stylistycznego; po trzecie, spójnik aczkolwiek powoli traci dotychczasowe zabarwienie stylistyczne i staje się językowym elementem stylu potocznego.
W publikacjach naukowych i krytycznych aczkolwiek jest stosownym synonimem choć, chociaż, jednak, lecz, ale, bodaj, mimo że. W tekstach publicystycznych nie zawsze będzie to spójnik adekwatny do stylu, tematyki i języka stosowanego przez autora. W wypowiedziach potocznych lepiej unikać tak książkowego słowa.
Zdarzają się również zupełnie niepoprawne użycia aczkolwiek. Pamiętajmy, że aczkolwiek łączy zdania lub wyrażenia o treści przeciwstawnej, nieoczekiwanej w danym zestawieniu.
| Niepoprawnie | Poprawnie |
|---|---|
| Długi post, | Post jest długi, ponieważ postanowiłam przetłumaczyć wartościowy wpis autorstwa Maxima Mironova.. |
| Siema, przesiaduję w Niderlandach od 5 miesięcy, | Siema, przesiaduję w Niderlandach od 5 miesięcy, a dopiero od dwóch miesięcy dostaję zwrot kosztów eksterytorialnych. |
| Nie wiem czy ktoś już dzwonił do WCR Gdańsk, | Nie wiem, czy ktoś już dzwonił do WCR Gdańsk. Ja zrobiłem to dzisiaj rano i zapytałem o te ćwiczenia. |
Spójniki i partykuły są doskonałymi "wspomagaczami" stylu rozwlekłego, a wielosłowiu często towarzyszą błędy logiczne i leksykalne. Dobra wypowiedź to niekoniecznie wypowiedź zbudowana ze zdań wielokrotnie złożonych, w których będziemy żonglować książkowymi spójnikami.
Spójnika aczkolwiek używa jednak tak wielu dziennikarzy, polityków, celebrytów, jutuberów i tiktokerów, że prawdopodobnie z czasem trzecia z hipotez profesora Ruszkowskiego może stać się tezą - aczkolwiek straci dotychczasowe zabarwienie stylistyczne i przestanie razić w języku potocznym. Do decyzji czytelników pozostawiam, czy chcą własnymi wypowiedziami budować ten uzus, czy wolą zachować spójnik aczkolwiek na takie okazje jak krytczna analiza publikowana na Hive czy artykuł dla czasopisma naukowego.
Garść hive'owych błędów
Aczkolwiekwidać, że obraz jest znacznie płynniejszy.. (nie rozpoczyna się zdania od spójnika)- No może
aczkolwiekw samym angielskim bez znajomych ciężko się wybić. (???) Aczkolwiekobniżam nieco poziom cukru we krwi.. (nie rozpoczyna się zdania od spójnika)- Dwóch lekarzy, znaczy, jeden to młodzik na praktykach,
aczkolwieksam pan doktor traktował z szacunkiem i godnością zarówno mnie jak i swojego ucznia. (???) - (...) na zwiedzanie muzeum potrzeba więcej czasu.
Aczkolwiekprzed muzeum znajduje się wystawa rzeźb, więc przynajmniej ją sobie obejrzałam i wam pokażę. (???)
Comments