Smukwa kosmata (Scolia hirta)

Dziś kolejne wspomnienie lata (obserwacje z lipca) i owad, który zianteresował mnie swoimi rozmiarami i bardzo charakterystycznym ubarwieniem. Smukwa kosmata (Scolia hirta) to błonkówka z rodziny smukwowatych (Scoliidae), której jeszcze kilka lat temu nie obserwowano na Dolnym Śląsku, a jej rozmieszczenie w Polsce określano jako słabo rozpoznane. Choć uważana jest za rzadką i w Czerwonej Księdzie nadal ma status VU – narażona na wyginięcie, to być może w związku ze zmnieniającymi się warunkami klimatycznymi będziemy ją obserwować coraz częściej.
Warto zapamiętać jej nazwę, a przede wszystkim charakterystyczny i niepowtarzalny wygląd. Być może w kolejnym sezonie napotkacie smukwy w swojej okolicy.


Photo: @bowess CC BY-SA 4.0

Smukwa kosmata jest duża – osiąga długość od 12 do 25 mm i jest wyraźnie większa od przeciętnej pszczoły. Ciało ma masywne, cylindryczne i wydłużone. Podstawowy kolor ciała to błyszcząca czerń. Najbardziej charakterystyczny jest wyrazisty wzór na odwłoku. Są to szerokie, intensywnie żółte przepaski (plamy) znajdujące się na drugim i trzecim segmencie odwłoka, a czasem także na czwartym.
Skrzydła są ciemnobrązowe lub czarne z połyskiem.W spoczynku smukwa składa skrzydła wzdłuż ciała.
Nazwa „kosmata” wiąże się z występowaniem włosków na całym ciele, zwłaszcza na tułowiu i głowie. Czułki są grube, lekko buławkowate.


Photo: @bowess CC BY-SA 4.0

Smukwa kosmata to gatunek związany z ciepłymi, południowymi rejonami Europy, co przekłada się na jego zmieniający się status w naszym kraju. Gatunek ten preferuje suche, nasłonecznione i piaszczyste tereny: murawy kserotermiczne, wydmy śródleśne, słoneczne stoki i obrzeża lasów. Obecność gatunku jest silnie związana z miejscami, gdzie występuje podziemna baza pokarmowa dla jego larw.

Tak jak już pisałam we wstępie, smukwa kosmata ma w Polsce rozproszone i wyspowe stanowiska. Choć jest rzadka, w ostatnich latach odnotowuje się wzrost liczby obserwacji, co może świadczyć o powolnym rozszerzaniu zasięgu. Prawdopodobnie ma to związkek ze zmianami klimatu i wzrostem liczby stanowisk o odpowiednich warunkach kserotermicznych.
Choć smukwa kosmata jest wpisana do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jako narażona na wyginięcie, to jednak nie jest objęta ścisłą ochroną gatunkową.

Dorosłe osobniki można spotkać od lipca do września. Często odwiedzają kwiaty w celu picia nektaru, a preferują zwłaszcza te o barwie fioletowej i niebieskiej (np. macierzanki, przetaczniki). W moim ogródku, podobnie jak wiele innych owadów, upodobały sobie kwitnącą lebiodkę pospolitą.


Photo: @bowess CC BY-SA 4.0

Kilka ciekawostek.
Smukwy kosmate nie budują gniazd jak osy czy pszczoły, lecz prowadzą samotny tryb życia.
Larwy smukwy to parazytoidy (pasożyty, które zabijają swojego żywiciela) żywiące się larwami chrząszczy z rodziny żukowatych (Scarabaeidae) czyli pędrakami. Żywicielami są najczęściej kruszczyce, nierówienki, kwietnice. Samica smukwy wykazuje dużą determinację i aktywność w poszukiwaniu żywicieli dla swego potomstwa. Kopie w podłożu w poszukiwaniu odpowiedniego pędraka – prawdopodobnie korzysta przy tym ze zmysłu chemorecepcji (owadziego "węchu"). Po zlokalizowaniu ofiary, paraliżuje ją użądleniem w zwój nerwowy. Sparaliżowany lecz żywy pędrak staje się "żywą spiżarnią". Samica składa na nim pojedyncze jajo, a wylęgająca się larwa smukwy powoli (przez 5-8 dni) zjada ciało gospodarza. To ciekawa strategia, która zapewnia potoomstwu dostęp do świeżego pokarmu. Po czasie żerowania i intensywnego wzrostu larwa smukwy przepoczwarza się w beczułkowatym kokonie.


Photo: @bowess CC BY-SA 4.0

Czy smukwa kosmata jest groźna dla ludzi?

Smukwa kosmata jest z natury łagodna i nieagresywna. Nie jest skłonna do żądlenia w obronie gniazda (bo go nie buduje) i zwykle nie reaguje gwałtownie na obecność człowieka. Może użądlić jedynie w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia (np. przygnieciona). Jeśli nawet dojdzie do użądlenia, to jest ono bolesne (podobnie jak użądlenie osy), ale nie jest groźne dla zdrowego człowieka.

W ogrodzie jest to owad pożyteczny. Larwy smukwy przyczyniają się do naturalnej kontroli populacji pędraków, które są uważane za szkodniki uszkadzające korzenie roślin. Zatem smukwa to sprzymierzeniec w utrzymaniu zdrowego ogrodu. Natomiast dorosłe osobniki, spijając nektar, dodatkowo pełnią funkcję zapylaczy.

Zdjęcia udostępniam na licencji Creative Commons - uznanie autorstwa, na tych samych warunkach.

Smukwa kosmata (Scolia hirta), Twardogóra, Dolny Śląsk, Polska, 15, 16, 31 lipca 2025
Helophilus trivittatus, die Borstige Dolchwespe, Twardogóra, Lower Silesia, Poland, taken 15th, 16th, 31st July 2025
Camera: Lumix DMC-FZ1000