Wydawać by się mogło, że błędy powstające z nadmiaru słów nie grożą nam zbyt często. Przecież poza twórczością literacką lepiej mówić i pisać krótko i konkretnie. Nie jest jednak łatwo uniknąć masła maślanego - wyrażenia tego typu pojawiają się we wszystkich zestawieniach najpopularniejszych błędów popełnianych przez Polaków.

22. Nie cofaj się do tyłu - pleonazmy, tautologie

1. Pleonazmy

Pleonazm (gr. πλεονασμός - nadmiar) to wyrażenie, w którym składnik gramatycznie podrzędny powtarza znaczeniowo komunikat niesiony przez składnik nadrzędny. Znaczenie jednego ze składników wyrażenia może całkowicie zawierać się w drugim lub powtarzać jego elementy znaczeniowe. Powstaje błąd leksykalny i logiczny, którego wyeliminowanie polega na zrezygnowaniu ze składnika podrzędnego.

Zatem nie "cofać się do tyłu", a po prostu cofać się,
nie "w miesiącu sierpniu", a po prostu w sierpniu,
nie "równa połowa", a po prostu połowa,
nie "akwen wodny", a po prostu akwen,
nie "kopnąć nogą", a po prostu kopnąć.

Inne pleonazmy to fakt autentyczny, geneza powstania, kontynuować dalej, martwy trup, mylny błąd, okres czasu, pełny komplet, poprawić się na lepsze, potencjalnie możliwy, pozytywna aprobata, sędziwy starzec, spadać w dół, wracać z powrotem, wzajemna współpraca, zabić na śmierć, z własnej autopsji.
Pleonazm powstanie również przez użycie epitetu, który odnosi się do cechy oczywistej opisywanego obiektu; na przykład: mokra woda, wielki olbrzym, zimny lód, twardy kamień (tu uwaga - nie mylić z porównaniami; wyrażenia 'zimny jak lód' czy 'twardy jak kamień' są prawidłowe).

Pleonazmy mogą być umieszczane w tekstach literackich celowo - jako figura stylistyczna. W poezji i prozie mogą służyć podkreśleniu uczuć lub cech, w ujęciu humorystycznym mogą budować specyficzny język postaci, bawić słuchacza lub czytelnika.
W tekstach naukowych, użytkowych, publicystycznych i argumentacyjnych należy unikać pleonazmów.

2. Tautologie

Tautologia (gr. ταὐτός - ten sam, λόγος - słowo, mowa ) to umieszczenie w wypowiedzi dwóch równorzędnych gramatycznie składników, które znaczą to samo.
Przykładami tautologii są sformułowania:
ale jednak
geneza i pochodzenie
i jeszcze w dodatku
poprawnie i prawidłowo
pięknie i ładnie
uogólnia i generalizuje

Tautologie mogą wynikać z nieznajomości znaczeń wyrazów pochodzenia obcego i niepotrzebnym zestawianiu ich z synonimem. Na przykład:

• Był donatorem i darczyńcą klasztoru.
• Wykonuje rotacje i obroty.
• To hochsztapler, aferzysta i krętacz!

Celowe zastosowanie tautologii w tekstach literackich służy wzmocnieniu komunikatu, podkreśleniu jego wagi, czasem służy zabawie językowej, rytmiczności (teksty piosenek).
Niektóre wyrażenia tautologiczne są całkowicie akceptowalne - utrwaliły się w języku i na zasadzie uzusu funkcjonują jako trwałe połaczenia. Do takich tautologii należą tylko i wyłącznie oraz krótko i węzłowato.

Językoznawcy zajmują różne stanowiska odnośnie systematyki pleonazmów i tautologii. Niektórzy włączają tautologie do pleonazmów, niektórzy posługują się tymi pojęciami zamiennie, niektórzy zachowują rozróżnienie tych terminów. Do celów użytkowych, samokontroli przy tworzeniu tekstów, wygodnym i łatwym do zapamiętania terminem określającym ten rodzaj błędu jest wspomniane wcześniej masło maślane. Po prostu sprawdzajmy, czy nie dublujemy znaczeń.

Garść steemitowych błędów

• Mam obecnie 26 lat ale cofając się pamięcią do tyłu, to no kurcze trzeba przyznać, że z mojej perspektywy to było lepiej.
• Wstęp od razu przenosi nas do samolotu X-15 kierowanego przez Neila Armstronga który usiłuje dostać się na orbitę ziemi a potem wrócić z powrotem.
• Ja np. w miesiącu styczniu w obydwie strony (wysyłanie i pobieranie) zużyłem 167 GB (sam korzystam z sieci).
• Aktualnie zwiedził już wszystkie kraje świata i będzie kontynuował dalej swoje podróże.
• Można spotkać także osoby, które są tu krótki okres czasu (...).
• To akurat znam z własnej autopsji.
• Nagranie zrobione na chwilę przed tym jak mieliśmy wracać z powrotem (...).
• Pogoda dopisała a słońce przez dłuższy okres czasu piekło moją twarz oraz plecy.
• Mam nadzieję że X będzie kontynuować dalej to co do tej pory robiła (...).

Spis treści

• engrave
• polish
• pl-pisownia
• pl-artykuly