W języku polskim mamy wiele latynizmów, czyli słów pochodzących z łaciny. Pisałam już o łacińskich nazwach kolorów i o popularnych zwrotach, które czasem cytujemy w oryginalnym brzmieniu i zapisie, a dziś przewędrujemy językoznawczo przez przewód pokarmowy.
Aby prawidłowo zidentyfikować deklinację rzeczownika, słowniki podają zawsze mianownik i dopełniacz. Co ciekawe, wiele słów pochodzi właśnie od łacińskiego dopełniacza (Genetivus).

Usta – os, oris

Przymiotnik oralny znaczy tyle co ustny. Orator to mówca, a oracja – przemowa. Oracja pochodzi od łacińskiego oratorium, które ma trzy znaczenia. Pierwotnie była to część klasztoru, w której modlili się mnisi, z czasem pojawiła się forma muzyczna o tej samej nazwie (chyba najbardziej znane oratorium to Mesjasz Händla ze słynnym chóralnym Hallelujah), a dziś oratoria to również prowadzone przez salezjanów miejsca spotkań młodzieży. Orant i orantka to modlący się – w malarstwie i rzeźbie tak określa się postaci przedstawione w pozach modlitewnych, klęczące, ze złożonymi dłońmi, z rękami rozłożonymi jak do modlitwy Ojcze Nasz.

Ząb – dens, dentis

Dentysta to lekarz od zębów. Nazwy preparatów przeznaczonych do pielęgnacji uzębienia często zawierają cząstki dento, dental, dent. Ortodonta z kolei zadba o to, aby zęby były proste.
A skąd pochodzi stomatolog? Z greki – stoma to usta. Zachowując precyzję określeń, stomatolog leczy choroby jamy ustnej, zębów i przyzębia.

Język – lingua, linguae

Starożytni Rzymianie tak samo jak my używali homonimu język zarówno dla ruchliwego narządu w jamie ustnej, jak i w znaczeniu mowy, języka ojczystego lub obcego. Lingwista to inaczej językoznawca. Lingwistyka to nauka o językach.
Warto znać również pojęcia lingua franca. Kiedyś była to swoista gwara portów basenu Morza Śródziemnego – uproszczony język na bazie romańskiej ze słowami pochodzącymi również z greckiego i arabskiego. Język służący marynarzom i handlarzom to komunikowania się. Dziś lingua franca oznacza język, który jest jak najszerzej znany i umożliwia porozumiewanie się w różnych krajach, czyli język angielski.

Żołądek – stomachus, stomachi

W tym przypadku wygrała greka. W polszczyźnie zadomowiły się słowa pochodzące od greckiego gaster - gastrologia, gastronomia, gastryczny, gastroskop. Łaciński stomach spodobał się za to Anglikom, którzy używają go również jako potocznego określenia dla całego brzucha.

Wątroba – hepar, hepatis

Hepatologia to dziedzina medycyny, która zajmuje się wątrobą, pęcherzykiem żółciowym i drogami żółciowymi. Hepatocyt to komórka wątroby, a hepatyczny to po prostu wątrobowy. Nazwa heparyny, która zapobiega krzepnięciu krwi wzięła się stąd, że odkrywcy wyizolowali ją z komórek wątroby.

Okrężnica – colon, coli

Ta część jelita grubego dała nazwę kolonoskopii, czyli endoskopowemu badaniu jelita grubego. Kilka lat temu jak grzyby po deszczy wyrastały gabinety hydrokolonoterapii, czyli głębokiego płukania jelita grubego wodą; dziś wydaje się, że moda na tego typu zabiegi już minęła.
Escherichia coli to po polsku pałeczka okrężnicy.

Odbyt – anus, ani

Przymiotnik analny znaczy tyle co odbytniczy.
Oto jaki dowcip krążył dawno temu pomiędzy studentami AWF.

− Masz pozdrowienia od Ani.
− Jakiej Ani?
− Sphincter Ani (łac. zwieracz odbytu)

Ania Sphincter ma swój profil na Facebooku, więc chyba ten żart nadal żyje własnym życiem.
Język martwy, a jednak wciąż żywy.

Post powstał w ramach Tematów Tygodnia #60 i nawiązuje do tematu 1. Układ pokarmowy.
Wykorzystano grafiki Pixabay License - darmowe do użytku komercyjnego, nie wymagają przypisania.

• polish
• tematygodnia
• pl-artykuly
• pl-kultura