Grabowno Małe - kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego

Kościoły drewniane o konstrukcji zrębowej najczęściej kojarzą się nam z południową i południowo-wschodnią częścią Polski. Jest to w dużej mierze zasługa wytyczenia tam Szlaku Architektury Drewnianej, który biegnie przez województwa małopolskie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie. Jednak nie tylko tam znajdziemy zabytki tego typu. Kościoły o konstrukcji zrębowej (niem. Schrotholzkirche) są charakterystyczne również dla Łużyc i Dolnego Śląska. W powiecie oleśnickim zachowało się pięć takich obiektów - dwa z nich na terenie gminy Twardogóra. Jednen w Chełstowie - jest to kościół św. Idziego, filialny, należący do parafii w Twardogórze, drugi - w Grabownie Małym.

Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego jest kościołem filialnym parafii Bukowice. Jest to swoista zaszłość historyczna. Choć Grabowno Małe położone jest zaledwie 5 km od Twardogóry, to przed wojną przynależało administracyjnie do innego powiatu (trzebnickiego - Kreis Trebnitz) i taka również była przynależność majątków kościelnych - Grabowno Małe wraz z Bukowicami były częścią dóbr klasztoru cysterek trzebnickich.

Pierwszy kościół drewniany w Grabownie Małym został wzniesiony jeszcze przed czasami reformacji - prawdopodobnie około 1500 roku (tak głosił nieistniejący już napis na jednej z belek późniejszej świątyni). Przetrwał on zaledwie około 150 lat. Około roku 1655 wybudowano na tym samym miejscu drewnianą świątynię istniejącą do dziś.
Kościół ten (podobnie jak chełstowski) był wizytowany w 1666 roku. W protokole z wizytacji opisano go następująco: „niedawno zbudowany z belek i otoczony drewnianym płotem, mający dobry dach (…) dzwonnicę drewnianą z 2 dzwonami, strop płaski”.

To, co na pierwszy rzut oka turysta uznaje za wieżę, jest w istocie dzwonnicą, która połączona jest w jedną całość ze świątynią. Dzwonnica ta jeszcze przed wojną była nieco niższa niż dziś. Kościół był restaurowany - zarówno w czasach niemieckich jak i już w powojennej Polsce. Jest zachowany w bardzo dobrym stanie.

Tak wyglądał kościół na grafice autorstwa F. B Wernhera (Wernera) wykonanej około roku 1750 oraz na kolorowanej przedwojennej pocztówce. U Wernhera dzwonnica jest wyraźnie oddzielona od kościoła, na pocztówce widać, że jest już połączona z kościołem, lecz niższa niż obecnie.

Bryła kościoła jest prosta, lecz jednocześnie ciekawa i charakterystyczna. Kościół jest jednonawowy, prezbiterium niewyodrębnione (o tej samej szerokości co nawa) zamknięte trójbocznie. Z boku do kościoła przylega zakrystia z nisko schodzącym dachem. Do świątyni wchodzi się przez drewnianą kruchtę. Dach jest wysoki i stromy, kryty gontem, z sygnaturką umieszczoną w dwóch trzecich długości kalenicy.

Kościół jest orientowany - zwrócony prezbiterium w kierunku wschodnim. Ciekawostką jest styl architektoniczny. Choć kościół wzniesiono około połowy XVII wieku, to wyraźne są tu cechy późnogotyckiej architektury drewnianej. Czy jest to wynik takich właśnie tradycji ciesielskich tego regionu, czy też dopasowania bryły świątyni do potrzeb i możliwości małej społeczności? Może to również wynikać z faktu, że podczas odbudowy czy też może gruntownej przebudowy świątyni w 1655 roku nawiązano wprost do stylu wcześniejszej budowli z 1500 roku.

Wewnątrz ciekawy jest płaski, dość niski, kasetonowy strop. Wyposażenie kościoła pochodzi z różnych okresów i jest niejednorodne stylistycznie. Zobaczymy tu elementy neogotyckie (ołtarz główny, konfesjonał, prospekt organowy), neorenesansowe (ambona, kamienna chrzcielnica) ale również barokowy krucyfiks czy rokokowe stacje Drogi Krzyżowej.

Kościół w Grabownie Małym warto zobaczyć przy okazji zwiedzania Twardogóry lub Bukowic. Może to być również ciekawy punk na trasie wycieczki rowerowej po jakże malowniczych terenach Doliny Baryczy i jej bezpośredniego sąsiedztwa.