Dom rodzinny

Eleonore Charlotte von Württemberg-Mömpelgard urodziła się 30 listopada 1656 roku we Francji. Była córką księcia Georga II von Württemberg-Mömpelgard i Anny de Coligny (pochodzącej również z książęcej rodziny – jej brat Gaspard IV de Coligny był marszałkiem Francji). Książę i księżna mieli ośmioro dzieci, z których wieku dorosłego dożyło pięć córek i najmłodszy syn (dwóch synów zmarło we wczesnym dzieciństwie). Dzieci przychodziły na świat regularnie – zwykle co 2 lata, jednak pożyciu małżeńskiemu książęcej pary daleko było do idealności. Przekazy historyczne wskazują, że rodzina de Coligny obciążona była chorobami psychicznymi, a książę von Württemberg-Mömpelgard miał bardzo trudny charakter.

Matka

Matka Eleonory – Anna już w młodości zachowywała się czasem dziwacznie, podczas specyficznych ataków szału rzucała się na ściany i usiłowała wspinać po gobelinach. Po urodzeniu ośmiorga dzieci bardzo podupadła na zdrowiu psychicznym – otoczenie uważało ją za szaloną, choć brak zapisków o szczegółach jej zachowania. Nie bez wpływu na zły stan psychiczny księżnej były zapewne naciski ze strony męża, aby zmieniła wyznanie. Anna była gorliwą kalwinistką, a Georg luteraninem. W dodatku książę małżonek był podejrzliwy, uparty i miał choleryczne usposobienie. Z drugiej strony patrząc, podejrzliwość księcia miała pewne uzasadnienie – Anna według ówczesnych kanonów urody była bardzo piękna, a przed zawarciem małżeństwa miała romans z markizem de Vineuil.

Małżeństwo

Wszystkie cztery siostry księżnej Eleonory również miały problemy psychiczne. Nie rokowało to dobrze dla przyszłych zamążpójść panien Württemberg-Mömpelgard. Tylko Eleonore Charlotte dawała nadzieję na dobry ożenek. W 1670 roku została zaręczona, a 17 maja 1672 roku poślubiła księcia Sylviusa II Friedricha von Württemberg-Oels i zamieszkała na zamku w Oleśnicy. Zbieżność nazwisk pary jest nieprzypadkowa – było to kuzynostwo drugiego stopnia. Jak na dzisiejsze standardy młoda para książęca była dość dobrze dobrana wiekiem – małżonek miał 21 lat, małżonka niespełna 16. Z okazji ślubu książę zlecił wybicie pamiątkowych medali, dzięki czemu wiemy, jak wyglądali małżonkowie. Na jednym z nich umieszczony został pełny tytuł księżnej: Eleonore Charlotte z Bożej łaski księżna Wirtembergii, Teck i Chatillon, na Śląsku Oleśnicy, hrabina Mömpelgard i Colligny, Pani Heidenheim, Sternberk, Twardogóry i Międzyborza. I tu pojawia się pierwsza niewyjaśniona jeszcze kwestia. Źródła wskazują, że księżna zakupiła Twardogórę w 1676 roku za własne pieniądze i na swoją wyłączną własność, skąd zatem informacja o posiadaniu miasta na medalu ślubnym? Czy medal wybito z okazji piątej rocznicy ślubu, czy księżna kupiła miasto wcześniej, a może miała wcześniej pewność, że miasto kupi i dlatego dodała do tytułu jego właścicielstwo? Trudno orzec.

Małżeństwo Eleonore i Sylviusa początkowo było szczęśliwe. W rok po ślubie, po śmierci swego ojca, Sylvius objął rządy w księstwie oleśnickim, które prężnie się rozwijało – powstał wówczas Dom Komediowy, wznowiono działalność mennicy, objęto obowiązkiem szkolnym dzieci obojga płci. Z czasem u Sylviusa zaczęły jednak pojawiać się stany nerwowe. Jego zachowanie stało się nieprzewidywalne i w wielu względach podlegać musiał opiece i nadzorowi małżonki. Nie doczekali się dziecka, co bardzo martwiło Eleonore. Skupiła się zatem na zagospodarowywaniu zakupionej na własność za 34 500 talarów Twardogóry, która pozostała w jej władaniu przez 36 lat i był to okres najświetniejszego rozwoju miasteczka.

Pani Twardogóry

Eleonore zajęła się w pierwszej kolejności przebudową zamku na pałac w stylu barokowym, potwierdziła również prawa cechowe nadane przez poprzednich właścicieli oraz nadała nowe – sukiennikom, płóciennikom, piekarzom, rzeźnikom oraz cechowi wspólnemu pozostałych rzemieślników (w późniejszych latach wydzieliły się jeszcze cechy szklarzy, kuśnierzy, krawców i stolarzy). Ustaliła, że oprócz czterech dni targowych w roku, dniem targowym będzie każda środa. W 1685 ukończona została przebudowa zamku i księżna na stałe zamieszkała w Twardogórze. Księżna zleciła wytyczenie nowego dużego placu, budowała wokół niego domy, które sprzedawała nowym mieszkańcom miasta praktycznie po kosztach. Ludziom, którzy chcieli budować domy samodzielnie, przydzielała plac, często również drewno na budowę i zapewniała ulgi podatkowe na 8-10 lat. Efektem tego był napływ rzemieślników z innych miast Śląskich, Niemiec, Węgier i Królestwa Polskiego. Od cesarza Leopolda Eleonore uzyskała przywilej zwalniający Twardogórę z podatków na 100 (!) lat. W późniejszych latach wystarała się również w Wiedniu o zezwolenie na otwarcie w mieście apteki. W latach 1688-1690 księżna wybudowała i wyposażyła nowy, duży kościół ewangelicki „Zum Kripplein Christi” - u Żłóbka Chrystusowego. Poza tym Eleonore ufundowała nową szkołą ewangelicką, aptekę oraz dwa szpitale, czyli w dzisiejszym znaczeniu przytułki dla starców. W mieście pod jej rządami założono również wodociąg i kanalizację, wprowadzono ład ogniowy oraz przepisy sanitarne, założono księgi miejskie oraz włączono Twardogórę do towarzystwa ubezpieczeniowego miast śląskich.

Rodzeństwo

W jej życiu rodzinnym również działo się sporo. W 1680 roku zmarła jej matka, a w 10 dni później starsza siostra Henriette – na wiadomość o śmierci matki położyła się do łóżka i odmawiając przyjmowania pokarmu zagłodziła się na śmierć. Eleonore przejęła opiekę nad pozostałymi trzema siostrami i prawdopodobnie w niedługim czasie sprowadziła je na zamek w Oleśnicy. O cztery lata młodszą od siebie Anne swatała z hrabią Birkenfeld, ale do małżeństwa nie doszło. Anna również zaczęła zdradzać objawy choroby psychicznej i żyła w odosobnieniu otoczona psami i kotami. O dziewięć lat młodszą Elisabeth udało się wydać za mąż za krewnego – księcia Friedricha Ferdinanda von Württemberg-Weiltingen. Ślub odbył się w 1689 roku w Oleśnicy. Elisabeth urodziła Friedrichowi troje dzieci, które zmarły w dzieciństwie. Po siedmiu latach małżeństwa było z nią tak źle, że w Weiltingen zajmowała apartamenty ze ścianami pokrytymi materacami. Najmłodsza z sióstr - Hedwig do końca życia pozostała pod opieką Eleonore. Przez krótki czas była zaręczona z królem Szwecji Karolem XII. Zaręczyny zostały zerwane, ale Hedwig do końca życia trwała w przekonaniu, że ślub się odbędzie - pisała do Karola listy, które nie były wysyłane.
Z całej rodziny tylko najmłodszy brat Leopold Eberhard doczekał się potomstwa, ale jego morganatyczne małżeństwa, rozwiązłość (w pewnym okresie mieszkał z żoną i dwiema kochankami – siostrami) i nieuznanie dzieci za legalnych spadkobierców przez cesarza doprowadziły do tego, że rodzinny majątek we Francji przypadł po jego śmierci dalekiemu krewnemu rodu.

Eleonore wdowa

W 1697 roku, po 25 latach małżeństwa Eleonore została wdową. Niestety okazało się to początkiem jej kłopotów. Nieuregulowane sprawy spadkowe spowodowały, że dwór oleśnicki postanowił odkroić jak największy kawałek tortu dla siebie. W 1711 zakwestionowano nawet jej prawo do Twardogóry. Najdłużej ciągnął się proces ze szwagierką – księżną Anne Sophie z Dobroszyc. Zadłużona Eleonore, która wyłożyła duże sumy na rozbudowę i unowocześnienie miasta, a dodatkowo ponosiła koszty opieki nad siostrami, zmuszona została do ustąpienia. W 1712 roku odbyła się licytacja majątku twardogórskiego, który korzystnie kupiła dla syna właśnie Anne Sophie. Eleonore trudno było się rozstać z miasteczkiem, któremu poświęciła tyle serca, czasu, energii i funduszy. Jeszcze przez rok mieszkała w Twardogórze w wynajętym prywatnym domu. Później przeniosła się do Wrocławia do pałacu Wirtembergów, który znajdował się przy dzisiejszej ulicy Wita Stwosza – zajmował połowę działki, na której dziś znajduje się budynek galerii BWA Awangarda (wcześniej pałac Hatzfeldów).

Katolicyzm

Wydawane wcześniej opracowania podawały, że księżna została pochowana we Francji. Jednak okazało się, że wraz z młodszą siostrą Hedwig spoczywa w krypcie najbliższego swej wrocławskiej siedzibie kościoła. Co ciekawe, podczas pobytu we Francji, 3 sierpnia 1702 roku Eleonore przeszła na katolicyzm, zapewne razem z Hedwig. Jaki był tego powód? To kolejna zagadka, która być może pozostanie niewyjaśniona. Już w 1711, zapewne jeszcze z Twardogóry (gdzie nie było wówczas świątyni katolickiej) podjęła starania o wybudowanie we wrocławskim kościele dominikanów małej krypty-przybudówki z przeznaczeniem na miejsca spoczynku dla siostry i siebie. Chciała spoczywać blisko Czesława, pierwszego przeora klasztoru, który już rok później został beatyfikowany. Jeż życzeniu stało się zadość – na okoliczność beatyfikacji Czesława powstała piękna barokowa kaplica z alabastrowym grobem błogosławionego, a w krypcie pod nią pochowano najpierw zmarłą w 1715 roku Hedwig, a w 1743 roku Eleonore Charlotte von Württemberg-Mömpelgard – najlepszą panią na twardogórskich włościach.

Pałac Eleonore Charlotte na przedwojennej pocztówce.

Wszystkie wykorzystane zdjęcia i grafiki pochodzą z domeny publicznej.

Było to bardzo luźne nawiązanie do tematu pierwszego - "żona". :)

• tematygodnia
• polish
• historia
• pl-artykuly