Mniej błędów, więcej głosów #7
7. Kim jestem, komu składam życzenia? Narzędnik kontra celownik
Okazuje się, że odmiana rzeczownika przez przypadki może sprawiać kłopot. Oczywiście języka używamy intuicyjnie i zazwyczaj nie musimy sięgać pamięcią do reguł gramatycznych - po prostu wiemy, jaka końcówka będzie prawidłowa. Czasem jednak wielokrotny kontakt z błędnym zapisem i brak wyczucia, która z form będzie prawidłowa w tworzonym przez nas komunikacie sprawia, że mała powtórka jest konieczna. Kiedy zatem używać rzeczownika z końcówką -ą, a kiedy -om?
I. Narzędnik
Narzędnik odpowiada na pytania kim? czym? lub z kim? z czym?
Używamy go, gdy:
- informujemy o tym kim jesteśmy, kim jest osoba, o której mówimy:
| jestem uczniem, jestem Polakiem | jest poetą, jesteś programistą |
|---|
- mówimy o narzędziu:
| piszę ołówkiem, pojadę autem | odbij rakietką, mieszaj łyżką |
|---|
- określamy sposób działania:
| ruszył biegiem, wymusiło płaczem | sugerowała się modą, popłynął żabką |
|---|
- używamy niektórch przyimków (m. in. przed, z, pod, nad):
| przed tygodniem, z kremem | pod szafą, nad rzeką |
|---|
Tak wyglądają prawidłowe formy narzędnika w liczbie pojedynczej.
Rzeczowniki rodzaju nijakiego i większość rzeczowników rodzaju męskiego otrzymuje zawsze końcówkę -em. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego oraz rzeczowniki rodzaju męskiego kończące się na -a otrzymują końcówkę -ą.
| Jest mężczyzną. | Jest matką. | Jest wróżbitą. |
|---|
I tak właśnie (choć bez przesady i akcentowania końcówki) powinniśmy wymawiać i pisać wszystkie rzeczowniki kończące się w mianowniku na -a, a w narzędniku otrzymujące końcówkę -ą.
W razie wątpliwości z pomocą może przyjść Edyta Górniak, która w swym przeboju bardzo ładnie i z prawidłową dykcją wyśpiewuje "Jestem kobietą".
Narzędnik liczby mnogiej zwykle nie sprawia kłopotów. Tu rzeczowniki otrzymują końcówki -ami (butami, rękami, samochodami), -mi (dłońmi, dziećmi, pieniędzmi) lub archaiczną już końcowkę -y (przed laty, tymi słowy).
II. Celownik
Celownik odpowiada na pytania komu? czemu?
Używamy go w zdaniu jako dopełnienia dalszego. Ze względu na swą funkcję i połączenia ze stosunkowo niewielką liczbą czasowników i przyimków jest najrzadziej używanym w mowie i piśmie przypadkiem.
- Stosuje się go opisując czynność dawania, przekazywania, składania życzeń - ogólnie działania na rzecz kogoś lub czegoś.
- W celowniku liczby pojedynczej rzeczowniki przyjmują kilka końcówek:
| -owi | człowiekowi, synowi, prezydentowi |
|---|---|
| -´e | matce, głowie, poecie |
| -y, -i | paszy, myszy, Uli, babci |
| -u | bratu, ojcu, kotu, lwu, światu. |
- Celownik łączy się z nielicznymi przyimkami (m. in. ku, dzięki, wbrew):
ku wsi, ku zachodowi, dzięki Tobie, wbrew sobie.
W liczbie mnogiej ogromna większość rzeczowników w celowniku otrzymuje końcówkę -om
kobietom, mężczyznom, samochodom, drzewom, ludziom.
Nieliczne wyrazy o odmianie przymiotnikowej otrzymują końcówkę -ym (potrzebującym, służącym, woźnym) lub -im (bliźnim).
I właśnie ta końcówka -om okazuje się często problematyczna. Nie należy się jej bać, bo w komunikatach o dawaniu, składaniu życzeń, podziękowaniach, które dotyczą grupy osób jest ona jedyną prawidłową końcówką.
Comments