Nagroda Akademii Filmowej czyli Oscar jest przyznawana od 1929 roku. Od samego początku jedną z wówczas trzynastu a dziś dwudziestu czterech kategorii jest Najlepszy Scenariusz Adaptowany. A co można adaptować? Wydawałoby się, że przede wszystkim powieści i o nich właśnie będzie dzisiejszy post, ale dla kompletnego obrazu dodać należy, że filmowe scenariusze adaptowane powstają również na podstawie nowel, sztuk teatralnych, gier, seriali telewizyjnych oraz innych filmów. Z założenia każdy film będący sequelem lub prequelem również jest adaptacją swego filmu-matki.

Faktem jest, że o wielu powieściach, których adaptowane scenariusze zdobywały Oscary mało kto słyszał. Czy znacie na przykład Miejsce na górze Johna Braine’a, Pentimento Lillian Hellman albo Bezdroża Rexa Picketta? Są to ciekawe tytuły literatury anglosaskiej, ale nawet w krajach swego wydania nie zdobyły dużej popularności.
Jednak wśród nagradzanych adaptacji sporo jest również świetnych i bardzo znanych powieści. Po prostu niektóre książki doskonale nadają się do przeniesienia na ekran i wystarczy tylko nie zepsuć sprawy. Bliżej zaprezentuję mój subiektywny wybór - szczęśliwą siódemkę tytułów.

Zacznijmy od książki, której kolejne adaptacje zostały nagrodzone i przyniosły filmom również Oscary w innych kategoriach. A wszystko to dzięki temu, że w pracach nad scenariuszem uczestniczył autor książki.

Ojciec chrzestny Mario Puzo

Mario Puzo i Francis Ford Coppola dwukrotnie odbierali Oscara za scenariusz adaptowany. Za Ojca chrzestnego w 1972 i za Ojca chrzestnego II w 1974.
Film Ojciec chrzestny zgarnął jeszcze dwa Oscary - za najlepszy film i dla najlepszego aktora (Marlon Brando), był nominowany łącznie w 11 kategoriach. Ojciec chrzestny II zdobył jeszcze 5 innych Oscarów - za najlepszy film, za muzykę, reżyserię, scenografię oraz dla najlepszego aktora drugoplanowego (Robert De Niro).
Ojciec chrzestny III tego samego duetu scenarzystów zdobył 7 nominacji do Oscara, ale już ani jednej statuetki.

Książkę Ojciec chrzestny Puzo napisał w 1969 roku. Pisarz był nowojorczykiem, pochodził z rodziny włoskich imigrantów. Napisał wcześniej dwie książki, które pomimo dobrych opinii krytyków nie odniosły większego sukcesu. Pracował również jako reporter. Do tworzenia Ojca chrzestnego zasiadł z zamiarem stworzenia książki, która przyniesie sukces kasowy, gdyż jego finanse były mocno nadwątlone po problemach zdrowotnych z woreczkiem żółciowym. Tak oto mocno przyziemne powody przyczyniły się do stworzenia świetnej, wciągającej, wielowątkowej, bogatej w szczegóły i włoskie smaczki powieści o rodzinie Corleone. Akcja obejmująca 10 lat życia rodziny w Nowym Jorku wzbogacona jest licznymi retrospekcjami, które budują ciekawe portrety zarówno poszczególnych bohaterów jaki i rysują losy całej rodziny oraz obraz życia włoskich imigrantów w Ameryce. Książka została przetłumaczona na język polski przez Bronisława Zielińskiego i wydana po raz pierwszy w 1976 roku. Można ją wypożyczyć w praktycznie każdej bibliotece publicznej, a niedawno (listopad 2017) książkę wznowiło wydawnictwo Albatros, więc jest również w wielu księgarniach.

Mamy mały polski przykład (nie oscarowy oczywiście), który prezentuje sytuację odwrotną - nie zawsze pisarz ma dobre wyczucie filmowe. Chodzi o pisarkę Katarzynę Grocholę i dwa filmy na podstawie jej książek - Nigdy w życiu! (scenariusz napisała Ilona Łepkowska) i Ja wam pokażę! (scenariusz napisała autorka we współpracy z Cezarym Harasimowiczem). Miłośnicy komedii romantycznych bez wahania wskazują jako lepszy ten pierwszy film.

Współpraca z autorem nie jest warunkiem sine qua non. Często przecież jest tak, że autor książki nie dożył ekranizacji swojego utworu.

Pokój z widokiem i Powrót do Howards End Edward Morgan Forster

Oscary za najlepszy scenariusz adaptowany dwukrotnie zdobywała nieżyjąca już Ruth Prawer Jhabvala. Sukces przyniosły jej adaptacje powieści brytyjskiego pisarza Edwarda Morgana Forstera. Forster zmarł w 1970 roku, a oscarowe ekranizacje powstały w 1986 i 1992. Reżyserem obu jest James Ivory. Pokój z widokiem zdobył Oscary również za kostiumy i scenografię oraz uzyskał 5 innych nominacji. Powrót do Howards End to także Oscary za senografię, dla aktorki pierwszoplanowej (Emma Thompson) oraz 6 innych nominacji.

Książki Forstera urodzonego w 1879 roku ukazują Brytyjczyków początków XX wieku - to intrygujący obraz społeczeństwa i przemian zachodzących w tamtych czasach. Dotykają wielu kwestii ówczesnej obyczajowości, ukazują snobizmy, uprzedzenia, konwenanse.
Na język polski Pokój z widokiem przetłumaczyły Agnieszka Majchrzak i Halina Najder - miało to miejsce dopiero po sukcesie filmu. Ostatnie wznowienie w wydawnictwie Zwierciadło wyszło w 2011, więc w tej chwili raczej nie znajdziemy go w księgarniach. Kilka dotychczasowych wydań polskich na okładce umieściło kadry z filmowymi Lucy i Georgem czyli Heleną Bonham Carter i Julianem Sandsem.
Tłumaczką Powrotu do Howards End jest Ewa Krasińska. Pierwsze polskie wydanie ukazało się w 1977 roku, a najnowsze w 2009. Na okładce tego ostatniego również wykorzystano kadr z filmu.

Rozważna i romantyczna Jane Austen

Pozostańmy w klimacie historyczno-angielskim. W 1995 roku Oscara za scenariusz adaptowany zdobyła Emma Thompson. Jest jedyną dotychczas zdobywczynią Oscarów za pierwszoplanową rolę żeńską i za scenariusz. Na podstawie powieści Jane Austen z 1811 roku powstał film (w reżyserii Anga Lee), który nominowany był do nagrody jeszcze w sześciu innych kategoriach. W obsadzie aktorskiej znaleźli się Emma Thompson, Kate Winslet, Hugh Grant i Alan Rickman.

Rozważna i romantyczna to pierwsza z wydanych za życia Jane Austen powieści. Ta jak i pozostałe powieści pisarki opisuje Anglię początków XIX wieku. Autorka była córką anglikańskiego duchownego, miała siostrę i sześciu braci. W powieściach umieściła sporo wątków autobiograficznych, była również świetną obserwatorką ludzi i ich zachowań, dlatego jej powieści w sposób bardzo żywy malują charaktery współczesnych jej Anglików, obyczaje, życie codzienne. Romansowy i romantyczny charakter powieści ze szczęśliwymi zakończeniami nie miał przełożenia na jej życie osobiste. Choć na pewno była zakochana, przyjmowała oświadczyny, to jednak nie wyszła nigdy za mąż. Gdy była już powszechnie uważania za starą pannę (27 lat) najpierw przyjęła oświadczyny niejakiego Harrisa Bigg-Withera młodszego od niej o 6 lat i całkiem zamożnego (jej posag był raczej niski), jednak na drugi dzień słowo cofnęła, gdyż potencjalny kandydat nie był ani przystojny, ani w jej mniemaniu dość inteligentny.
Powieść Rozważna i romantyczna opowiada o dwóch siostrach - pannach na wydaniu. Odmienne charaktery panien, zakochania i zerwania, zwroty akcji czynią ten romans książką niebanalną. Wielkim plusem jest poczucie humoru autorki i świetnie zbudowane postaci.
Rozważna i romantyczna jest regularnie wznawiana przez różne wydawnictwa i można ją wypożyczyć w każdej bibliotece. Po raz pierwszy w Polsce ukazała się w 1934 roku w tłumaczeniu Janiny Sujkowskiej. Najpopularniejszy jest przekład z 1977 Anny Trzeciakowskiej, a można również spotkać wersję o tytule Rozsądek i romantyczność - jest to przekład Michała Filipczuka

Władca pierścieni J. R. R. Tolkien

Oscara za scenariusz adaptowany zdobył w 2004 roku trzeci film Władca Pierścieni: Powrót Króla (nominowana była również pierwsza część filmowej trylogii). Scenariusz napisali Fran Walsh, Philippa Boyens i Peter Jackson. Fran Walsh jest żoną Petera Jacksona. Trzy części Władcy pierścieni były trzydziestokrotnie nominowane do Oscarów, zdobyły 17 statuetek, z czego 11 właśnie część trzecia.
Trylogia filmowa jest niezwykle popularna i chętnie powtarzana przez stacje telewizyjne. Jest to klasyka filmowa - wzorowo zrealizowana z niesamowitymi efektami specjalnymi, charakteryzacją i kostiumami.

J. R. R. Tolkien to klasyk fantasy. Brytyjskiego pisarza znają prawie wszyscy. Okresowo jego książki są a to lekturami obowiązkowymi, a to uzupełniającymi w polskich szkołach. Dlatego o Władcy pierścieni tylko kilka faktów wydawniczych - myślę, że treść książek lub filmów jest znana prawie wszystkim.
Trylogia ukazała się w latach 1954-1955, a jej napisanie zajęło Tolkienowi 12 lat. W Polsce tomy po raz pierwszy wydano w latach 1961-1963, tak więc dość szybko jak na ówczesne czasy.
Istnieją trzy przekłady - pierwszy autorstwa Marii Skibniewskiej. W latach dziewięćdziesiątych Władcę przetłumaczył Jerzy Łoziński, a w 2001 Maria i Cezary Frącowie. Różne są opinie na temat każdego z tłumaczeń. Tylko Skibniewska miała możliwość skonsultowania przekładu z samym Tolkienem i najpopularniejsze wydania to właśnie te z jej tłumaczeniem.
Władca pierścieni to klasyk. Do kupienia praktycznie zawsze. Do wypożyczenia wszędzie.

Lot nad kukułczym gniazdem Ken Kesey

W 1975 roku Oscara za scenariusz odebrali Bo Goldman i Laurence Hauben. Adaptowali Lot nad kukułczym gniazdem. Film w reżyserii Miloša Formana zdobył łącznie 9 nominacji. Poza scenariuszem zdobył statuetki dla najlepszego filmu, dla najlepszego aktora pierwszoplanowego (Jack Nicholson), dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej (Louise Fletcher) oraz za reżyserię.
Niesamowita jest rola Jacka Nicholsona, który tak jak jego literacki pierwowzór chce łatwo przetrwać więzienie udając wariata. Bohater trafia jednak do zakładu dla obłąkanych i sprawy nieco się komplikują.

Ken Kesey to amerykański pisarz. Jego biografia ma interesujące zwroty. Był studentem teatroznawstwa, stypendystą literackim i prowadził mocno barwne życie. Po wydaniu Lotu nad kukułczym gniazdem w 1962 rzucił pisanie, założył komunę hippisów, eksperymentował ze środkami psychoaktywnymi. Upozorował samobójstwo i uciekł do Meksyku. Po powrocie odsiedział pół roku w więzieniu. Wreszcie osiadł w Oregonie i do końca życia był farmerem. Wrócił też do pisania.
Lot nad kukułczym gniazdem w Polsce ukazał się dopiero w roku 1981 w tłumaczeniu Tomasza Mirkowicza. Okładkę najnowszego wydania z 2015 roku (w tym samym przekładzie) zdobi twarz Jacka Nicholsona.

Niebezpieczne związki Pierre Choderlos de Laclos

W roku 1988 Oscar przypadł Christopherowi Hamptonowi za adaptację powieści epistolarnej Niebezpieczne związki z 1782 roku. Hampton wcześniej przygotował adaptację sceniczną, a dopiero na jej podstawie napisał scenariusz.
Film zdobył jeszcze dwie statuetki - za kostiumy i za scenografię oraz cztery nominacje - w tym dla aktorki pierwszoplanowej (Glenn Close) i drugoplanowej (Michelle Pfeiffer). A kto nie pamięta roli Johna Malkovicha ten trąba.

Osobiście uważam, że adaptacja filmowa tej powieści to po prostu strzał w dziesiątkę. Wiem, że dla wielu osób powieść epistolarna jest trudna w odbiorze, a w tym przypadku chodzi o powieść z końca XVIII wieku. Książka dzięki filmowi zyskała drugie życie, jest znana, choć nadal krąg jej czytelników nie jest zbyt liczny. Nie znaczy to, że książka jest niedobra - ona jest rewelacyjna! Knowania, zepsucie, gierki, zemsty - w listach można fantastycznie pokazać dwulicowość, fałsz i obłudę bohaterów.
Pierre Choderlos de Laclos to ciekawa postać. Był urzędnikiem i wojskowym. Oprócz Niebezpiecznych związków opublikował zaledwie kilka wierszy, wystawił operę komediową Ernestine. Co znamienne - rozpoczął pisanie rozprawy o najlepszej metodzie edukacji kobiet i nigdy nie udało mu się jej ukończyć.

Most na rzece Kwai Pierre Boulle

Rok 1957 to Oscar dla Pierre'a Boulle'a, a pośmiertnie w 1984 również dla Carla Foremana i Michaela Wilsona, którzy byli współautorami scenariusza, ale w '57 znajdowali się na Czarnej liście Hollywood.
Dramat wojenny wyreżyserował David Lean. Film oprócz Oscara za scenariusz otrzymał jeszcze sześć statuetek -
za najlepszy film, dla najlepszego aktora pierwszoplanowego (Alec Guinness), za reżyserię, zdjęcia, montaż oraz muzykę filmową.
Jeżeli ktoś nie kojarzy gwizdanego motywu, to proszę natychmiast nadrobić. :)
Film jest naprawdę dobry i z obserwacji wiem, że męska część widowni i dziś będzie zainteresowana. Damska część jeżeli spała na Dunkierce to i tu może mieć problem, bo film trwa 2 godziny i 40 minut.

A teraz o książce. Boulle wiedział o czym pisze - przed wojną pracował na brytyjskiej plantacji kauczuku na Malajach, był tam technikiem. Podczas II wojny światowej był alianckim tajnym agentem o kryptonimie Peter John Rule. W 1943 został schwytany nad Mekongiem i trafił do niewoli. W powieści niewątpliwie jest sporo wątków autobiograficznych, choć przedstawione wydarzenia są fikcyjne. Książkę czyta się bardzo szybko, ponieważ akcja ze swymi zwrotami w doskonale wyważony sposób przepleciona jest opisami postaci i ich dylematów moralnych. Sporo tu psychologii - zdecydowanie więcej niż w filmie.
Jako ciekawostkę dodam, że Boulle jest również autorem zekranizowanej Planety małp.

Pozostałe oscarowe powieści, które zostały wydane w Polsce

W nawiasie rok, w którym adaptacja otrzymała Oscara

• Małe kobietki, Louisa May Alcott(1932/33)
• Przeminęło z wiatrem, Margaret Mitchell (1939)
• Skarb Sierra Madre, B. Traven (1948)
• Stąd do wieczności, James Jones (1953)
• W 80 dni dookoła świata, Juliusz Verne (1956)
• Wielka kariera, John Braine (1959)
• Zabić drozda, Harper Lee (1962)
• Historia życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka, Henry Fielding (1963)
• Doktor Żywago, Boris Pasternak (1965)
• Nocny kowboj, James Leo Herlihy (1969)
• Egzorcysta, William Peter Blatty (1973)
• Wszyscy ludzie prezydenta, Carl Bernstein i Bob Woodward (1976)
• Czułe słówka, Larry McMurtry (1983)
• Milczenie owiec, Thomas Harris (1991)
• Lista Schindlera, Thomas Keneally (1993)
• Forrest Gump, Winston Groom (1994)
• Tajemnice Los Angeles, James Ellroy (1997)
• To nie jest kraj dla starych ludzi, Cormac McCarthy (2007)
• Slumdog. Milioner z ulicy, Vikas Swarup (2008)

Post powstał w ramach Tematów Tygodnia #17 i nawiązuje do pierwszego z wylosowanych zadań.
Ilustrcje - fragmenty zdjęcia na licencji CC0 Creative Commons.

• tematygodnia
• polish
• pl-artykuly
• pl-sztuka
• pl-ksiazki