Bazylika Mniejsza Najświętszej Marii Panny Wspomożenia Wiernych to dla wielu twardogórzan po prostu „duży kościół” (dla odróżnienia od „małego” - pomocniczego). Położony jest pośrodku Placu Piastów – w samym centrum miasteczka. W tym roku Twardogóra obchodzić będzie jubileusz 725-lecia nadania praw miejskich, a od wybudowania pierwszego kościoła na tym miejscu upłynie 330 lat.

Pierwszy kościół na Rynku Górnym (tak wówczas nazywał się dzisiejszy Plac Piastów) ufundowała księżna Eleonore Charlotte, której poświęciłam osobny wpis. Do tego czasu miasteczko posiadało niewielki kościół o konstrukcji szachulcowej, zwany później kaplicą, który był zbyt mały jak na potrzeby twardogórskich ewangelików. Budowę większego kościoła rozpoczęto w 1688 roku. Zaprojektowano świątynię w stylu barokowym, drewniana, z wieżą częściowo murowaną z kamienia. W niespełna dwa lata ukończono kościół zum Kripplein Christi, czyli Żłóbka Chrystusowego. Pełnił on funkcję kościoła parafialnego oraz ucieczkowego dla ewangelików z innych księstw, gdzie rzymskokatolicki władca nie pozwalał na utworzenie parafii. Wielki pożar w roku 1873 zniszczył doszczętnie tę budowlę.

Decyzja o odbudowie zapadła natychmiast. Potrzebny był architekt, który zaprojektuje i wzniesie kościół odpowiedni dla powiększającej się parafii ewangelickiej. Wybór padł na Karla Johanna Bogislawa Lüdecke – wrocławskiego architekta, wówczas o dużej już renomie. Lüdecke zaprojektował ceglany kościół neogotycki o strzelistej wieży i przestronnym wnętrzu – z dwukondygnacyjnymi emporami ciągnącymi się przez całą długość nawy głównej. Rysunki szczegółowe i szkice do projektu zachowały się – berlińskie Muzeum Architektury udostępnia je za pośrednictwem strony deutschefotothek.de.
Budowa miała charakter iście ekspresowy. Na pewno na tempo prac wpłynęła dostępność materiału – w Twardogórze działała cegielnia produkująca wysokiej jakości cegły. Już w roku 1876 odbudowa została ukończona – na wieży zatknięto gałkę i krzyż. W kolejnym roku zawieszony został nowy dzwon.
Wnętrze było jasne i o charakterystycznym dla świątyń protestanckich umiarze w zdobieniach. W ołtarzu głównym znajdował się obraz pędzla malarza Heussego. Uwagę zwracały subtelne rzeźbienia drewnianych elementów wyposażenia i piękne formy neogotyckich ołtarzy, ambony, chrzcielnicy i prospektu organowego, które również zaprojektował Lüdecke.

Kariera urodzonego w Szczecinie w 1826 roku Lüdeckego rozwijała się znakomicie. Działo się tak zapewne dzięki jego talentowi, doskonałemu wyczuciu aktualnych mód i potrzeb zleceniodawców oraz prawdziwemu znawstwu budownictwa gotyckiego. Ukończył berlińską Königliche Allgemeine Bauschule. Mistrzem budowlanym został w 1853 roku, a w 1856 osiadł we Wrocławiu gdzie nauczał w Królewskiej Szkole Rzemiosła, Budownictwa i Sztuki a jednocześnie projektował i nadzorował budowy. W 1869 roku został radcą budowlanym. W czasie realizacji twardogórskiego kościoła architekt został dyrektorem wspomnianej wcześniej szkoły, którą przemianowano na Królewską Szkołę Rzemiosła i Sztuki we Wrocławiu. W 1892 roku Lüdecke otrzymał tytuł tajnego radcy budowlanego wrocławskiego magistratu. Zmarł w roku 1894, a jego popiersie można do dziś oglądać w Galerii Sławnych Wrocławian w Sali Mieszczańskiej wrocławskiego Starego Ratusza.

Nowa Giełda	Pałac w Kopicach

Kościół w Nasiedlu	Twierdza Niedźwiedzi

Wśród projektów Lüdeckego jest znacznie więcej budowli neogotyckich – widać, że w tym stylu architekt czuł się bardzo dobrze. Zaprojektował on około 40 kościołów i 80 różnego typu projektów świeckich; w stylu neogotyckim między innymi budynek Nowej Giełdy we Wrocławiu, pałac Schaffgotschów w Kopicach z piękną kaplicą (dziś zrujnowany), kościoły w Nasiedlu, Modłej,Starym Zdroju, Kowalowicach i Dobrej. Ciekawym budynkiem jego projektu jest Twierdza Niedźwiedzi – budynek zaprojektowany dla wrocławskiego ZOO. Istnieje ona do dziś, lecz ze względu na niewielką powierzchnię klatek zajmują ją nie niedźwiedzie lecz sowy. Lüdecke odegrał również bardzo ważną rolę dla zachowania do czasów dzisiejszych znanych zabytków architektury gotyku – to jemu powierzono tak ważne zadania jak renowacje wrocławskiego ratusza i katedry św. Marii Magdaleny.

Na koniec słów kilka o dalszych losach kościoła w Twardogórze. Po wojnie kościół przejęli salezjanie i przystosowali go do potrzeb parafii rzymskokatolickiej. Obraz Chrystusa z kielichem w ołtarzu głównym zastąpiła przywieziona z Oświęcimia figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem będąca kopią wizerunku z Turynu (dłuta Jana Szczerkowskiego, pierwotnie miała być przeznaczona dla kościoła we Lwowie). Z czasem zlikwidowano część piętrowych empor, pozostawiając jedynie chór z nieco wysuniętymi skrzydłami. Wzbogacono również znacznie dekorację ścian – dziś prezbiterium otaczają wizerunki apostołów, w nawach bocznych znajdują się freski obrazujące bitwy pod Wiedniem i Lepanto, wizerunki papieży. W oknach prezbiterium i naw bocznych znajdują się dziś witraże z postaciami świętych. Ściany wewnątrz mają złotawy odcień żółci.

Bazylika Twardogóra. Fot. Festenberg, CC BY-SA 4.0
W roku 1995 figurę Matki Boskiej ukoronowano koronami papieskimi, a w roku 2005 świątynię podniesiono do rangi bazyliki mniejszej. Kościół jest Sanktuarium Maryjnym – celem wielu pielgrzymek. Opiekę nad nim nadal sprawują księża salezjanie.

---

Zdjęcia bez oznaczeń szczegółowych pochodzą z domeny publicznej lub są mojego autorstwa.

Post powstał w ramach Tematów Tygodnia #16 i nawiązuje do neogotyckiego Muzeum Mayer van den Bergh, czyli tematu 1.

• polish
• pl-artykuly
• pl-sztuka
• pl-architektura