Baśń to gatunek epicki ukształtowany w kulturze ludowej. Należy do najstarszych gatunków literackich w historii kultury. Baśń kształtowała się równocześnie z mitem.

Cechy gatunku

• obecność pierwiastków fantastyki i cudowności, harmonijnie splatających się ze światem realnym,
• występowanie zjawisk nadprzyrodzonych, postaci nie z tego świata, czarodziejskich zdarzeń, magicznych przedmiotów i liczb,
• w języku baśni występują formuły-zaklęcia, formuły początku i końca,
• nieokreślony czas i miejsce akcji,
• schemat kompozycyjny oparty na tryumfie dobra nad złem.

O krasnoludkach i o sierotce Marysi, Maria Konopnicka, Warszawa : nakład i własność Michała Arcta, 1896, domena publiczna

Porównanie przekazu baśni ludowych i baśni literackich

Różnice pomiędzy baśnią klasyczną i baśnią nowoczesną

The book of elves and fairies, Frances Jenkins Olcott, il. Milo Winter, Boston 1918, domena publiczna

Motywy baśniowe

• motyw wędrówki
• motyw walki dobra ze złem
• motyw zwycięstwa miłości, sprawiedliwości i dobra
• motyw mędrca
• motyw kompensacyjny
• motyw przemiany

Funkcje baśni

• baśń przekazuje tradycje kultury,
• prezentuje wzorce, do których można dążyć,
• przekazuje wartości jak: dobro, sprawiedliwość, miłość, uczciwość,
• budzi nadzieje, pragnienia,
• wzbudza motywacje,
• redukuje napięcie,
• pełnieni funkcje terapeutyczne,
• pomaga w trudnych chwilach.

„Baśń to elementarz, z którego dziecko uczy się czytać we własnym umyśle, elementarz napisany w języku obrazów. Jest to jedyny język, dzięki któremu możemy rozumieć siebie i innych, zanim dojrzejemy intelektualnie”

Bruno Bettelheim

Perrault's Fairy tales, Charles Perrault, il. Honor C. Appleton, Boston 1911, domena publiczna

Kanon baśni

1. Historie i baśnie dawnych czasów z pouczeniami moralnymi, Charles Perrault, 1697.
   Znane później jako Opowieści Babci Gąski lub Bajki Babci Gąski.
   Tomik zawierał baśnie: Mały Czerwony Kapturek, Kot w butach, Kopciuszek, Śpiąca królewna, Sinobrody, Wróżki, Knyps z czubkiem, Paluszek. W kolejnych wydaniach: La Marquise de Salusses, Les Souhaits ridicules, Ośla skórka.

2. Księga tysiąca i jednej nocy - zbiór około 300 baśni, podań, legend, anegdot i opowieści zamkniętych w kompozycyjną ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie. Przekład na język francuski – Antoine Galland, 12 tomów w latach 1704-1717.
   Pierwszy przekład polski w 1768. Baśnie opracowywali m. in. Franciszek Bohomolec, Wacław Sieroszewski, Bolesław Leśmian.

3. Baśnie braci Grimm (Kinder- und Hausmärchen), Wilhelm i Jacob Grimm, 1812 (tom I), 1815 (tom II). W pierwszym wydaniu 155 baśni. Pierwsze polskie wydanie pt. Baśnie dla dzieci i młodzieży w roku 1895.
   Jaś i Małgosia, Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków, Czerwony Kapturek, Kopciuszek, Zaczarowana fasola.

4. Baśnie, Hans Christian Andersen, 1836 -1872. Powstało 168 baśni i opowieści.
   Tłmaczenia na język polski: Stefania Beylin, Jarosław Iwaszkiewicz, Franciszek Mirandola, Władysław Syrokomla, Czesław Kędzierski i Bogusława Sochańska (w 2006 roku, po raz pierwszy bezpośrednio z języka duńskiego).
   Brzydkie kaczątko, Calineczka, Dziewczynka z zapałkami, Nowe szaty cesarza, Słowik, Świniopas.

• Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów, 1865.
• Carlo Collodi, Pinokio, 1881.
• Lyman Frank Baum, Czarnoksiężnik z Krainy Oz, 1900.
• Selma Lagerlöf, Cudowna podróż, 1906.
• Antoine de Saint-Exupéry, Mały książę, 1943.
• Tove Jansson, seria książek o Muminkach, 1939 – 1980.
• Maria Konopnicka, O krasnoludkach i o sierotce Marysi, 1896.
• Bolesław Leśmian, Klechdy sezamowe, Przygody Sindbada żeglarza, 1913.
• Jan Brzechwa, Akademia pana Kleksa, 1946.
• Ewa Szelburg-Zarembina, Królestwo bajki, 1959.
• Baśnie polskie, 1968
• Janina Porazińska, Szewczyk Dratewka, 1973.

Bibliografia

Aarne-Thompson-Uther Classification of Folk Tales, http://www.mftd.org/index.php?action=atu
Baśń, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%9B%C5%84
Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa 1985
Fairy tale, from Wikipedia, the free encyclopedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Fairy_tale
Martyniuk W., Rola baśni w rozwoju i wychowaniu dziecka, http://www.tnbsp.lublin.pl
Niesporek-Szamburska B., Baśń, w: Literatura dla dzieci i młodzieży po roku 1980, t.1 Katowice 2008
Propp W., Morfologia bajki, Warszawa 1976
Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, pod red. Barbary Tylickiej i Grzegorza Leszczyńskiego, Wrocław 2002
Ungeheuer-Gołąb A., Po co dziecku baśń?, w: Literackie inspiracje w rozwoju przedszkolaka, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2012

• engrave
• po-polsku
• polish
• pl-ksiazki
• pl-literatura