Łącznik – maluch, którego brak skutkuje błędem ortograficznym. Nie lubi być mylony z myślnikiem, nie potrzebuje towarzystwa spacji.
Jego użycie może mieć charakter bardzo osobisty, pojawia się bowiem w nazwiskach dwuczłonowych. Często sprawia kłopoty w określeniach kolorów. Dziś między innymi o tym, którą koszulę należy nazwać szaro-zieloną, a którą szarozieloną.

24. Pisownia wyrazów z łącznikiem

Znaki pisarskie w postaci poziomej kreski

Drukarze od wieków stosowali odpowiednie czcionki dla różnych choć podobnych znaków pisarskich. Standard ASCII przewidywał tylko jeden znak łącznik-minus i ten właśnie znak możemy wprowadzić do tworzonego tekstu bezpośrednio z klawiatury. Oto on: -.
Standard Unicode pozwala stosować pełne spektrum znaków pisarskich. Znaków w postaci poziomej kreski jest aż pięć.
Łącznik (dywiz): ‐ (‐ lub ‐)
Łącznik-minus: - (- lub -)
Minus: − (− lub − lub −)
Półpauza: – (– lub – lub –)
Pauza: — (— lub — lub —)

W edytotach tekstu wprowadzenie z klawiatury sekwencji znaków 'spacja-spacja' skutkuje automatycznym zastąpieniem znaku łącznika (-) przez znak półpauzy (–). Jest to wynikiem obowiązujących zasad ortografii i interpunkcji. Łącznika nigdy nie oddzielamy spacją, myślnik (a w takiej funkcji występują półpauza lub pauza) zawsze jest oddzielony od sąsiadujących wyrazów spacjami.

Myślnik jest znakiem interpunkcyjnym, a omawiany dziś łącznik jest znakiem tworzącym słowa – znakiem ortograficznym.

1. Łącznik i dywiz edytorsko

Wprawdzie wizualnie nie ma różnicy pomiędzy łącznikiem i dywizem, ale w edytorstwie rozróżnia się te znaki ze względu na ich funkcję. Łącznik, jak sama nazwa wskazuje, łączy ciągi znaków i służy do budowania wyrazów, łączenia końcówek, tworzenia nazw chemicznych i oznaczeń literowo-cyfrowych. Dywiz natomiast służy do podzielenia wyrazu i przeniesienia jego drugiej części do kolejnego wersu. Dywiz przylega do pierwszej części dzielonego wyrazu i jest wówczas ostatnim znakiem w wersie. Często stosuje się go w piśmie odręcznym i w publikacjach drukiem, natomiast w tekstach publikowanych online jest stosowany rzadko (zwykle wystarcza wyjustowanie).

2. Łącznik ortograficznie

Nazwy i nazwiska

Z użyciem łącznika zapisujemy nazwy miejscowości złożone z członów rzeczownikowych:
Bielsko-Biała, Kędzierzyn-Koźle, Jelcz-Laskowice, Kudowa-Zdrój,
Konstancin-Jeziorna, Czechowice-Dziedzice.
Człony przymiotnikowe nazw miejscowości zapisujemy bez łącznika: Zielona Góra, Białe Błoto, Nowy Dwór, Kamienna Góra.
Określenia Kolonia, Osiedle, Osada zgodnie z regułą powinny być zapisywane bez łącznika, jednak w Polsce spotykane są nazwy tego typu zapisane z łącznikiem. Konieczna jest zatem znajomość przyjętej pisowni nazwy danej miejscowości.

Z łącznikiem zapisujemy nazwiska złożone:
Skłodowska-Curie, Nowak-Jeziorański, Solorz-Żak,
złożenia nazwiska i pseudonimu:
Boy-Żelenski, Grot-Rowecki, Bór-Komorowski
oraz nazwy praw naukowych pochodzące od nazwisk ich twórców (odkrywców):
prawo Bella-Magendiego, twierdzenie Cantora-Bernsteina.

Nazwisko złożone, na które po ślubie decyduje się wiele kobiet i część mężczyzn, okazuje się być problematyczne w zapisie. Na forach dyskusyjnych i blogach często spotyka się błędny zapis ze spacjami, z półpauzą. Pamiętajmy – poprawny jest wyłącznie zapis ciągły z łącznikiem.

Przedrostki

Przedrostki niby- i quasi-, które mają określać pozory bycia czymś lub kimś, wymagają użycia łącznika:
niby-opera, niby-Amerykanin, quasi-kabaret, quasi-nauka.
Wyjątkami jest kilka pojęć, które utrwaliły się w naukach przyrodniczych – na przykład nibynóżki (w biologii) i nibygwiazda (w astronomii).

Pozostałe przedrostki (zarówno pochodzenia obcego jak i rodzime) z wyrazami pospolitmi pisze się łącznie. Natomiast połączenie przedrostka z nazwą własną (pisaną wielką literą) wymaga użycia łącznika.
Dlatego poprawnie należy zapisać: eksmaż i eks-Jugosłowianka, arcymistrz i arcy-Polak, supersamochód i super-Europejczyk.

Przymiotniki złożone

Przymiotnik opisujący cechy omawianego obiektu możemy tworzyć poprzez łączenie w jeden wyraz kilku określeń jaki, jaka, jakie. Zapis łączny lub z użyciem łącznika zależy od tego, czy zestawiamy ze sobą człony nierównorzędne znaczeniowo, czy równorzędne.

Jeżeli jeden z członów takiego złożenia dominuje, jest ważniejszy, główny, to zapis będzie łączny, ciągły:
jasnozielony, ciemnoniebieski, małomiasteczkowy, rzymskokatolicki.
Zauważmy, że w złożeniach tych przekazywana jest informacja o jednej cesze opisywanego obiektu. Jasnozielony szal to szal w jednym kolorze, małomiasteczkowy to posiadający cechy kojarzone z prowincją, małymi społecznościami, rzymskokatolicki to odnoszący się do jednego konkretnego wyznania religijnego.

Jeżeli człony złożenia są równorzędne znaczeniowo, należy zapisywać je z łącznikiem:
czarno-biały, żółto-zielono-czerwona, głupio-mądry, polsko-niemiecki.
Złożenie zapisujemy z łącznikiem, gdy obiekt posiada kilka różnych cech (walorów) występujących jednocześnie. Telewizor czarno-biały wyświetla obraz operując czernią i bielą jednocześnie (powstają również odcienie szarości), flaga Litwy jest trójkolorowa, osobnik głupio-mądry prezentuje specyficzny wachlarz zachowań i wypowiedzi, a słownik polsko-niemiecki zawiera słowa polskie i niemieckie.

Łącznik w przymiotnikach złożonych zastępuje spójnik i.
Jeżeli opisywany namiot jest oliwkowy i szary (posiada pasy, plamy kolorów, część ścianek jest w jednym, a część w drugim kolorze), to zapiszemy:
Myślę, że kupię ten oliwkowo-szary namiot.
Jeżeli namiot jest w jednym kolorze, który odbieramy jako pośredni pomiędzy szarością a charakterystyczną zielenią oliwki, to zapiszemy:
Zdecydowałem się na zakup tego oliwkowoszarego namiotu.
Ta zasada dotyczy wszystkich kolorów. Błękitnoszara spódnica jest jednokolorowa, a błękitno-szara spódnica ma deseń, wstawki lub falbany w dwóch kolorach – szarym i błękitnym.

Pozostałe zastosowania łącznika

Z łącznikiem zapisujemy wyrazy występujące zawsze razem. Są to charakterystyczne pary (lub grupy) typu:
szuru-buru, rach-ciach, hokus-pokus, czary-mary, łapu-capu, kogel-mogel, gadu-gadu, pif-paf!, bum-cyk-cyk, tik-tak.

Łącznik występuje w wyrazach z literą lub liczbą w pierwszej części:
n-heksan, β-karoten (beta-karoten), XX-lecie, 20-złotowy, 5-letni.

Pisownia z łącznikiem jest również jedyną prawidłową formą dodania końcówki fleksyjnej do skrótowców:
PRL-em, PWN-ie, PAN-u, SKM-ką.

Garść steemitowych błędów

• Czarnobiały pixel art jest najprostszą możliwą grafiką w grach. czarno-biały
• Na pomarańczowej koszuli nosi płaszcz w czarnobiałe paski (...) czarno-białe
• Drugim z wojowników jest jasno-niebieski ninja. jasnoniebieski
• To orzeł biały i biało czerwona flaga. biało-czerwona
• słynny polski seksuolog prof. Lew Starowicz (...). Lew-Starowicz
• Głos zabrali m. in. Robert Winnicki oraz Janusz Korwin Mikke (...). Korwin-Mikke
• (...) nie każdy będzie konfigurował u siebie system pod takie czary mary. czary-mary

Spis treści

• engrave
• polish
• pl-pisownia